Futbolda "Temel Altyapı Eğitimi" nedir? Kısa Bir Giriş

Futbolda altyapı eğitimi çocuğun "top ile ayak" ilişkilerinde anlamlı bir gelişimin başladığı yaş düzeyi 8'li yaşlarda başlaması gereken, genel olarak motor gelişimin doruğu olan, her türlü spor ile ilgili beceriyi gerçekleştirebilme yaşı olan 15-16'lı yaşlara değin sürmesi gereken uzun erimli gelişim dönemlerini kapsar.

Bu ifade, çocukların "futbol temel eğitimine" başlama yaşı olması gereken 8'li yaşlara değin herhangi bir etkinliğin içinde olmamaları anlamında bir ifade değildir.

Bu yaşlara değin çocukların okulöncesi ve hazırlık sınıfı çocukları olduğunu ve gözlemlendiği ve de bilindiği üzere bu yaşlara değin çocukların özelleşmiş hareket becerileri dediğimiz vücutlarını kontrol etmede, genel ve lokal olarak bedenlerini amaçlı olarak kullanabilmede eksiklerinin olduğunu biliyoruz. İşte bu nedenledir ki, çocukların 8'li yaşlara ulaşıncaya kadar özellikle 3-7 yaşlarda informal dediğimiz daha özgür ve bağımsız şekillerde davranabilecekleri, oyun parkları gibi alanlarda yoğun hareket eğitimine tabi tutulmaları gerektiğini de bilmemiz gerekir. Bu etkinlikler arasında geleneksel oyunlar, koşu oyunları, zeka oyunları, oyuncaklar ile oyunlar, bisiklete binme, yüzme gibi faaliyet alanları önemli yer tutmalıdır.  

Bu nedenle bazı 7 yaş çocukları istisna olmak koşulu ile genel olarak futbol altyapı eğitimine başlama yaşı ideal olarak 8'li yaşlardır. Bu yaşlar çocukların sadece motor gelişimlerine yönelik bir yaklaşım değil, onların anlama, dinleme, algılama, düşünmelerini ilgilendiren "bilişsel" gelişimleri açısından da doğru bir yaklaşımdır.

Spor branşlarına ilişkin özellikle takım sporlarına yönelik olarak altyapı eğitimi 8-15 yaşları arasındaki süreci kapsaması gerektiği üzerinde netleşmekte fayda vardır. 16-18'li yaşların ise daha farklı bir eğitim içeriği ve kapsamından oluşan performansa dönük altyapı eğitimi sürecini içermesi gerektiği açıktır.  

Futbol Altyapı Eğitiminin yaş gruplarının gelişim özelliklerinin dikkate alınarak bölümlendirilmesi, altyapı eğitiminin başarılı olması için bir önkoşuldur. 

Bu yaş gruplamaları gelişim özellikleri ve çocukların bilişsel ve psikomotor çıktıları dikkate alınarak yapıldığında; aşağıdaki şekilde bir gruplama ortaya çıkmaktadır.

1. 8-9 yaş;           FUTBOLDA TEMEL ALTYAPI EĞİTİMİ DÖNEMİ 1.EVRE

    10-11(12)yaş; FUTBOLDA TEMEL ALTYAPI EĞİTİMİ DÖNEMİ 2.EVRE 

2. (12)13-14 yaş; FUTBOLDA GELİŞİM ALTYAPI EĞİTİMİ DÖNEMİ 1.EVRE 

     15-16 yaş;       FUTBOLDA GELİŞİM ALTYAPI EĞİTİMİ DÖNEMİ 2. EVRE 

3. 17-18 yaş;        FUTBOLDA PERFORMANS ALTYAPI EĞİTİMİ DÖNEMİ, 
                             HAZIR OLUŞ EVRESİ

Görüleceği üzere "Futbolda Temel Altyapı Eğitimi", Futbolda Altyapı Eğitiminin başlangıç süreçlerini içine alması gereken dönemleri ve evreleri kapsamaktadır. 

Söz konusu "futbolda temel altyapı eğitimi" dönem ve evreleri 4-5 yıllık kendi içinde iki bölümden oluşan eğitim sürecini kapsamaktadır.

Bu eğitim sürecinin biricik eğitim amacı, çocuklardaki hareket becerilerinin futbola dönük hareket becerilerine dönüştürülmesinin sağlanmasıdır. 

Bu 5 yıllık eğitim dönemlerinin "öğretim programı içeriği"nin genel çerçevesi ise tamamen "algısal motor gelişim özellikler" olarak tanımlanan kinestetik ayrımlama, mekan oryantasyonu, denge yetisi, karmaşık tepki yetisi, ritm yetisi gibi özellikleri geliştirme ve bu özellikleri futbol ile ilişkilendirmeden oluşmalıdır.

Futbolda Altyapı Eğitimi Yapılandırmasında Yaş Grupları Modellemesi

(Futbolda Altyapı Eğitimi Dönem ve Evreleri)

Genel olarak takım sporları, öznel olarak da futbol altyapı eğitimi sürecinde öncelikle yaş gruplarından hareketle yeni bir yapılanma içinde olunması gerektiği açıktır. Günümüzde her yaş düzeyi bir yaş grubu olarak (sınıflandırılıyor) kategorize ediliyor olsa da, bunun gereği bir eğitim yapılanmasından ve uygulamalarından söz etmek mümkün değildir.

Çocukların her yaş düzeylerinde bir önceki ve bir sonraki yaş düzeylerinden farklı gelişim özellikleri sergiledikleri bir gerçektir. Dolayısı ile eğitim sürecinin her yılında farklı düzeylerde öğretim ve öğrenme etkinliklerinde bulunuyor olmaları gereği de açıktır.

Bunun yanı sıra, çocuklar bazı yaş düzeylerinde birbirlerine yakın ve aynı karakterde gelişim özellikleri sergilerler. Kritik yaş dönemleri olarak nitelendirilebilecek bu dönemler, eğitim sürecindeki öğretim planlamaları ve programlarını hazırlamada anahtar bir işleve sahiptir.

Çocuklardaki gelişim ve öğrenme özelliklerine bakıldığında bu yaş düzeyleri aşağıdaki şekilde ifade edilmiş olan dönemleri ve evreleribiçiminde ortaya çıkmaktadır.
Yaş düzeylerinin dönemsel ve evresel olarak gruplandırılmasından sonra altyapı eğitiminin yapılandırılmasında kısa, orta ve uzun vadeli planlamalar daha kolay, daha anlaşılır ve daha kullanılabilir olacaktır.

Futbolda altyapı eğitimi planlamasında uzun vadeli 10 yıllık bir planlamanın daha alt dönem ve evrelere göre bölümlendirilerek programlanması ve bu programların uygulanabilir, izlenebilir ve değerlendirilebilir olması daha mümkün olabilecektir.
Burada en önemli husus dönem ve evrelerdeki eğitim çıktılarının neler olduğu ya da olması gerektiği konusunda netleşmiş olmaktır. Her dönem ve evreçocukların gelişim özellikleri ve öğrenme düzeylerine göre karakterize edildiğinden, söz konusu dönem ve evrelerde beklenilecek/amaçlanacak futbol/oyun gelişimi ve düzeyi de karakterize edilmelidir. Diğer bir söylemle dönem ve evrelere ilişkin eğitim amaçlarının belirlenmiş olması öğretim programının detaylandırılmasını sağlayacaktır.

Her dönemdeki öğretim programı aynı karakter içeriğinde fakat her evre içindeki öğretim niteliği ise yaş düzeylerine göre artan kapsam, sıklık, yoğunlukta ve daha karmaşık bir içeriğe sahip olmalıdır. Ana bu karmaşıklık algılama ve içselleştirme düzeyinin üzerine taşmamalıdır.

8 yaşından başlayan ve 18 yaşına değin devam eden altyapı eğitim sürecini tartışmaya açık olmaması adına bazı ön kabuller ile belirlenmiş ve üzerinde gözlem, okumalar, deneyimlemeler ve değerlendirmeler yapılarak düşünülmüş 10 yıllık süreci kapsar. Özetle 8 yaşlarında bilimsel esaslar doğrultusunda başlatılan ve sürdürülen bir altyapı eğitim süreci 18’li yaşlarda olması gereken performans düzeyine ulaştırılır.

Futbol altyapı eğitiminin neden 6 ya da 7 yaşlarında değil de 8 yaşında başlatıldığı veya performans altyapı dönemi 17 ve 18’li yaşlarda gerçekleşebiliyorsa niçin 19 veya 21 yaş takımlarının oluşturulmuş olduğu soruları elbette doğru sorulardır. Ama bu soruların ve belirtilen altyapı yaş dönem ve evrelerinin cevapları ve gerekçesi kişilerin psikomotor gelişim süreçlerinde gösterdikleri motor yeterlilikler ile bilişsel gelişim süreçlerinde gösterdikleri anlama, anlamlandırma ve düşünebilme yeterlilikleri ile ilgili referanslara ve göstergelere dayandırılmıştır.

Bundan sonraki bölümlerde ve başlıklarda zaten yaş ile ilgili gelişim özellikleri ve yaşlar ile ilgili gelişim özelliklerinin futbola ile ilişkilendirilmelerine çokça değinilecektir. Dolayısıyla “formal bir altyapı eğitim sürecinin” niçin belirlenen yaşlar üzerinden yapıldığı daha iyi anlaşılmış olacaktır.


Yine ileriki bölümlerde ve başlıklarda yaş gruplarının özelliklerine ve görünümlerine ilişkin ifadelerden, futbol altyapı eğitimi sürecinin niçin belirtilen yaş gruplarına özgü dönem ve evrelere ayrılmış oldu daha iyi anlaşılacaktır.
Bu arada yeri gelmişken kulüplerdeki altyapı organizasyonları yönetimi de, yukarıda belirtilen yaş gruplarına göre eğitim modellemesi uyarınca yeniden ele alınabilir. Örneğin; Mutlaka işin ciddiyeti bakımından bir “Altyapı Yönetim Kurulu” oluşturulabilir ve buna bağlı olarak;

1.Temel Altyapı Eğitim Birimi ya da Koordinatörlüğü (8,9, 10-11(12) yaş),
2.Gelişim Altyapı Eğitim Birimi ya da Koordinatörlüğü ((12)13-14, 15-16 yaş),
3.Performans Altyapı Eğitim Birimi ya da Koordinatörlüğü (17 yaş ve üstü) kurulabilir.

Böylece altyapının kurumsallaşması bağlamında da çok önemli mesafeler alınmış olunacaktır. Yatay örgütlenme ağırlıklı ve dikey örgütlenme esaslı olarak işlev ve işleyişini sürdürecek olan altyapı kurumu hem eğitim süreçlerinin iyi izlenmesi ve verimliliğin arttırılabilmesi açısından hem de alan eğitim uzmanlığına dayalı bir çalışma biçimi oluşabilecektir. Bu arada denetlenebilirlik ve hesap verebilirlik temelinde şeffaf bir altyapı ile hem de tek bir kişinin uhdesinde olmayan demokratik bir altyapı işleyişi daha mümkün olabilecektir.