FUTBOL ALTYAPI EĞİTİMİNDE ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ (KENDİNİ DEĞERLENDİRME YÖNTEMİ)

Bir öğretim yönteminde sporcuların eğitim uygulamaları sürecinde ve dışında deneyimler yaşayarak kendilerini değerlendirme fırsatının yaratılması amaçlanmaktadır. Sporcuların antrenörün belirlediği ölçütlere göre, edindikleri becerileri kendi başlarına uygulama ve verilen ölçütlere göre kıyaslayarak bir değerlendirme yaparak kendi performanslarını geliştirebildikleri öğrenim yoludur.

Sporcular bu yöntemde kendi başlarına çalışırlar. Antrenör alıştırma yönteminde olduğu gibi görevlerinden bazılarını sporcuya aktarır. Sporcunun gözlem kartları yardımıyla kendi başına yapmış olduğu gözlem, uygulama bitiminde değerlendirmek için kullanılır. Hareketi bağımsız olarak uygulayan sporcu, hem zihinsel hem de fiziksel performans açısından kendisini daha fazla geliştirir. Bu yöntem aynı zamanda sporcuya sorumluluk bilinci de kazandırır.

Bu Yöntemin Amaçları;
Kendini denetleme yönteminde ortaya çıkan antrenör-sporcu ilişkileri ile yeni bir durum yaratılmaktadır. Sporculara daha fazla karar devredilmekte ve bu kararlar daha fazla sorumluk gerektirmektedir. Kendini denetleme yöntemi, sporcuları yeni hedeflere yöneltmeyi sağlamaktadır.

Yöntemin içeriği;
•Kişinin kendi performansının farkında olmasını sağlamak ve geliştirmek,
•Kendi performansını gözlemlemeyi öğrenerek ve daha sonra ölçütlere göre bir değerlendirme yaparak bedensel beceri farkındalığı geliştirmek,
•Sporcuyu dönütün dış kaynaklarına tamamen bağımlı olmaktan uzaklaştırmak; dönüt için kişinin kendisine güvenmeye başlamasını sağlamak,
•Bireysel gelişim için ölçütler kullanmak,
•Kişinin kendi performansı ile ilgili dürüstlüğünü ve nesnelliğini korumasının sağlanması,
•Farklılıkları ve kişinin kendi sınırlarını kabul etmesi,
•Uygulama ve değerlendirme evrelerinde sporcunun kendine devredilen kararları vermesi ile bireyselleşme işlemini devam ettirmesidir.

Bu Yöntemin Yapısı;
Sporcular işbirliği ile öğretim yönteminin gerektirdiği şekliyle ölçütleri birlikte çalıştığı eşine dönüt sunmak için kullanmayı öğrendiğine göre, bir sonraki aşamada ölçütleri kendine dönüt sunmak için kullanabileceklerdir. Bu nedenle bu yöntem aynı zamanda “kendini denetlemektir”. Bu yöntemde herkes çalışmaları alıştırma yöntemindeki gibi uygular ve daha sonra kendisi için var olan ölçütlere bakarak değerlendirme kararlarını verir. İşbirliğine dayalı öğretim yönteminde ise bilindiği üzere karşılaştırma ve sonuçlar çıkarma becerileri, her sporcu tarafından kendi performanslarını denetlemek için kullanılır. Bu yöntemde, antrenörün görevi hazırlık evresinde bütün kararları, özellikle de konuyla ilgili kararları vermektir.
Kendini Değerlendirme Yönteminin Uygulanması;
Kendini değerlendirme yönteminde bir bölümün, belki de en çok göze çarpan özelliği, önceki iki yöntemin bir devamı olmasıdır. Sporcular bu teknikleri kullanarak, kendilerini değerlendirme becerisini eninde sonunda kazanırlar. Alıştırma yönteminde, alıştırmayı yapmayı öğrenirler. İşbirliğine dayalı öğretim yönteminde, ölçüt kullanmayı ve bir eşe dönüt sunmayı öğrenirler. Kendini değerlendirme yönteminde ise, sporcu aynı becerileri kendini değerlendirmek için kullanır. Bu, sporcunun sıralı bir şekilde alıştırmadan işbirliğine, işbirliğinden kendini değerlendirmeye geçmek zorunda olduğu anlamına gelmez ancak becerileri oluşturmaya kesinlikle yardım eder. Kendini değerlendirme yöntemindeki bölümler sayesinde sporcular alıştırmayı uygularken neleri yapıp neleri yapmadıklarını görerek özgüvenlerini arttırma şansı bulurlar.

Uygulama;

Hazırlık Evresi
Bu yöntemde, hazırlık kararlarının hepsini antrenör verir. Hangi alıştırmaların uygun olduğu ile ilgili ve sporcunun kullanacağı ölçüt çizelgesi ile ilgili kararları antrenör önceden belirler.

Uygulama Evresi
•Antrenör sporcuları toplar.
•Yöntemin amacını anlatır.
•Sporcuların görevlerini anlatır. (Kendini denetleme ile ilgili kararlar açıklanır ve kendini değerlendirmeye ayrılan zamana dikkat çekilir.
•Antrenörün görevleri anlatılır.
•Alıştırmalar sunulur.
•İlave bilgiler açıklanır.
•Ölçütler belirlenir (Örneğin; sayı, hedef, hız, mesafe, doğruluk, beceri düzeyi gibi nitel ve nicel ölçütler).
•Alıştırmalar başlatılır.

Değerlendirme Evresi;
Her sporcu alıştırmayı uygularken, ölçüt çizelgesi kullanımı da başlar. Her bir sporcu kendi hız ve ritmine bağlı olarak, kişisel dönüt için ölçüt çizelgesini ne zaman kullanacağına karar verecektir.
Değerlendirmede antrenörün görevleri şunlardır:
•Sporcunun alıştırma uygulamasını gözlemlemek.
•Sporcunun kendini denetlemek için ölçüt çizelgesini kullanmasını gözlemlemek.
•Kendini denetleme işleminde yeterlik ve doğruluk ile ilgili olarak sporcu ile iletişime girmek.
•Çalışmanın sonunda dönüt sunmak (kapanış). Bu dönüt, bütün gruba yöneliktir ve görevlerini yerine getirmeleri ile ilgili genel ifadeler içerir.

Bu Yöntemin Sonuçları;
•Antrenör sporcunun bağımsızlığına önem verir.
•Antrenör sporcunun kendini denetleme sistemini geliştirme becerilerine önem verir.
•Antrenör bu işlem sırasında sporcunun dürüstlüğüne güvenir.
•Antrenör alıştırmalarının uygulanmasının yanı sıra, kendini denetleme işlemi ile ilgili sorular sormak için de yeterli sabra sahiptir.
•Sporcu kendi başına çalışabilir ve kendini denetleme işlemine katılabilir.
•Sporcu kendi sınırlarını, başarılarını ve başarısızlıklarını belirleyebilir.
•Sporcu kendini denetlemeyi, gelişim için dönüt olarak kullanabilir.
Altyapı eğitim süreçlerinde her dönem ve evre için kullanılması yararlı olacak bir öğretim yöntemidir. Ancak her dönem ve evrenin gelişim özellikleri ve futbola ilişkin öğrenilmesi/kazanılması gereken becerilerin neler olduğunun göz önüne alınması ön koşuldur. En az bunun kadar önemli diğer ön koşul ise altyapıdaki her dönem ve evre için, çocukların kendilerini değerlendirmede kullanacakları ölçütler oluşturulması gereğidir. Bu ölçütler gelişim düzeyi ve futbol alanı ile ilgili o dönem ve evrenin gerektirdiği çerçevenin dışına çıkmamalıdır. Aksi durumda dönem ve evrelerin gelişim düzeyleri göz önüne alınmaksızın ve futbola ilişkin kazanılması beklenilen konu ve becerilerin dışına çıkılan bir ölçme değerlendirme bu yöntemin amacına uygun olarak kullanılmasını engelleyecektir.

Örneğin;
•Kullanılan ayakta 50 kez top sektirme sayısı, kullanılmayan ayakta 30 kez top ektirme sayısı, iki ayağın birlikte ve eşit olarak 40 kez top sektirme sayısı, ayakta top sektirerek 20 metrelik mesafeye yürünmesi veya 30 metrelik mesafeyi hem top sektirerek hem de hafif koşarak kat etme,
•Belli bir mesafeden 20 kez yapılacak plase vuruşun her 5’inin kalenin köşelerine gönderilmesinin sağlanması, en az 3’er plasenin isabet kaydetmesinin istenmesi ölçütü,
•Oyun anında herkesten en az 20 kez isabetli pas yapmasının veya 8 kez top kazanmanın istenmesi
•30 metrelik mesafenin top ile en az 5 kez temas ederek belli zaman dilimi içinde geçilmesi ya da slalomlu 20 metrelik bir top sürme parkurunun belli zaman dilimi içinde geçilmesinin istenmesi gibi daha onlarca teknik, taktik ve biyo-motor beceri gelişimine yönelik ölçütler oluşturularak çocukların kendilerini değerlendirme yolu ile çalışmaları sağlanabilir.

Burada antrenör için en önemli iş daha önce söz ettiğimiz gibi çocukların kendilerini değerlendirmede kullanılacak ölçütlerin doğru, bilimsel ve amaca uygun olarak oluşturulmasıdır. Bunun için yaş grubu gelişim özelliklerinin bilinmesi ve futbola ilişkin teknik, taktik ve biyo-motor gereklilerin bilincinde olunması olmazsa olmaz koşuldur. Pratik olarak bu konuda en iyi çözüm yaş grupları deneysel çalışmalardır. Çan eğrisi tekniği yanı sıra her çocuğun kendi değerlendirme ölçütünün oluşturulması o ölçüte göre kendini geliştirilmesinin sağlanmasıdır.

Kaynak: İ.Topkaya, "Futbolda Altyapı Eğitimi, Paradigma Akademi Yay., 2015

FUTBOL ALTYAPI EĞİTİMİNDE ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ (GÖSTERİP YAPTIRMA YÖNTEMİ)

Bu yöntem, alıştırmayı öğretenin kendisinin yapmasının (demostrasyon=canlandırma) yanı sıra bir başkası aracılığı ile canlandırılmasının sağlanması ve bunlara ek olarak video, televizyon, sinevizyon, veya resim/fotoğraf yoluyla üçüncü bir kişinin yapması gibi model gösterme tekniklerini içerir ve öğrenenin gördüğü uygulamayı gerçekleştirmeye çalışması esasına dayanır.

Bu yöntem bir konuya ilişkin bilgilerin açıklanması ve bu bilgilerin beceriye dönüştürülebilmesi için gerekli uygulamaların yapılması aşamasında ve daha çok uygulama düzeyindeki davranışların kazanılmasında kullanılır.

Özellikleri:
•Gösteri antrenör merkezli, yapma işlemi ise sporcu merkezlidir.
•Bu yöntem sporcuların motor becerileri kazanmalarında etkilidir.
•Sporcular becerileri yaparak yaşayarak öğrenirler.
•Öğretene/gösterene bağımlılık ve gösterilen davranışın gösterildiği şekliyle kopyalanmaya çalışılması, yaratıcılığı ve stil oluşturmayı geciktirebilir.
•Bu yöntemin özellikle taktik öğretimde ağırlıklı olarak kullanılması taktik davranışların gösterildiği gibi gerçekleştirilmesine (otomasyona) neden olacağından, gerçek oyun içerisinde durumun gerektirdiği farklı taktik becerileri ve yaratıcı taktik becerileri sergileme özelliğinin kazanılmasını geciktirebilir veya engelleyebilir.

Yöntemin Özü: Yaptırılacak/öğretilecek bir hareketin, becerinin öğreten tarafından gerçekleştirilmesi veya gösteriminin sağlanması, öğrenenin ise gösterileni taklit etmesi esasına dayanır.

Söz konusu öğretim yöntemi motor öğrenme ile ilgili olarak etkili öğretim yollarından birisidir. Çünkü motor davranışları en iyi uyarılma biçimi görmektir. Bir motor davranışı sınamadan ve denemeden önce nasıl yapıldığının görülmesi “yaparak öğrenmeyi” sağlayan veya kolaylaştıran en önemli girdilerdendir. Yine motor bir davranışı girdiye bağlı olarak en iyi algılama biçimi gördüğünü yapmadır.

Futbol altyapı eğitiminin tüm dönem ve evrelerinde kullanılabilir. Özellikle temel ve gelişim altyapı evrelerinde bazı çocukların kişisel olarak “görerek öğrenme” eğiliminde olmaları, bir hareketi gerçekleştirebilmek için model almayı benimsemiş olmaları bu yöntemin kullanılmasını gerekli kılar.

Gelişim altyapı evrelerinde ise tüm teknik ve temel taktik öğretim etkinliklerinde yararlanılması gereken bir yöntem olup, performans altyapı eğitimlerinde ise sistem ve dizilişlere ilişkin yaralanılması gereken bir yöntemdir. Çünkü diziliş oyun içindeki sorumluluğu, sistem ise oyun nasıl kurgulanacağını belirleme işidir. Bunun için gösterme ve görme faaliyeti, gerçekleştirebilmeyi kolaylaştıracaktır. Çünkü diziliş ve sisteme ilişkin davranışların öncelikle zihinde canlandırılabilmesi çok önemlidir. Bunun için gösterme yaklaşımı önemli bir yoldur.

Kaynak: İsmail Topkaya, "Futbolda Altyapı Eğitimi" Paradigma Akademi Yay. 2.baskı, 2015

FUTBOL ALTYAPI EĞİTİMİNDE ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ (İŞBİRLİĞİNE DAYALI ÖĞRETİM ÖNTEMİ)

İşbirliğine dayalı öğretim yönteminin öğrenen konumundaki olanlara yönelik iki öğrenmeyi sağlaması gerektiği açıktır.
Birinci öğrenme; Bütünsel bir yapıyı oluşturan parçaların veya durumların her bir parçasının veya durumunun ne denli önemli olduğunun ve birisinin gerçekleşmemesi durumunda diğerinin de gerçekleşemeyeceğinin algılanmasını sağlamaktır.
İkinci öğrenme ise, işbirliği anlayışının, parçanın, durumun, kişinin önemi ve değerinin asıl bütünün, toplamın ve takımın daha önemli ve değerli olduğunun öğrenilmesine ilişkindir. Bütün olarak ortaya çıkan ürünün her kişi, her parça ve her bölümün ortak çalışmasının, birbirine desteğin ve yardımının sonucu olduğunun algılanmasına yönelik bir yöntem olan işbirliği yöntemi, bunu sağlamak için gereğinin yapılmasının ne denli önemli olduğunun öğrenilmesini en iyi sağlayacak yöntemlerdendir.

Bunun için yaşanması gerekenler ise yardım, birlik, biz duygusu ve takım olma ile ilgili davranışların yerine getirilmesidir.

Bu öğretim yönteminin uygulandığı uygulamalarda çocuklar;
• Yöntemin gerektirdiği toplumsallaşma sürecine katılır. Bir eşle karşılıklı olarak dönüt sunulur ve alınır.
• Eşin performansını gözlemler, performansı ölçütlere göre değerlendirir, sonuçlar çıkarır ve sonuçları eşine bildirir.
• Bu süreçte başarılı olmak için gerekli olan sabrı, hoşgörüyü ve ciddiyeti kazanır.
• Olası dönüt seçeneklerini çalışır, birlikteliği ve ilişkiyi devam ettirecek düzeltici geri beslemenin nasıl verileceğini öğrenir.
• Eşlerin birbirlerinin başarılı olduğunu görme ödülünü yaşar.
• Alıştırmanın ötesine geçen toplumsal bir bağ geliştirirler.
• Arkadaşları ile ilgili olarak empati kurma becerilerini kazanırlar.
• Bir gruptaki bireylerin birbirlerinden öğrenmelerine fırsat tanır.
• Başkalarının fikirlerine saygılı olmayı, birlikte tartışmayı ve hoşgörülü olmayı öğrenirler.
• Grupta yer alan her bireyin katkısını gerektirdiğinden, bireylerin öz saygı ve öz yeterlik duygularının gelişmesine yardım eder. Sporcu adaylarının kendilerine olan güveni artar.
• Sporcu adaylarının hata yapma korkusunu ve kaygı düzeyini en az seviyeye düşürerek öğretme öğrenme sürecine etkin ve verimli katılımlarını sağlar.
• Antrenör sporcu adaylarının takıldıkları yerde onlara yardımcı olmakta ve dolayısıyla onların öğrenme eksikliklerinin anında giderilmesine de fırsat tanımaktadır.
• İşbirliğine dayalı öğrenme, sporcuların takıma ve spor kulübüne karşı olumlu tutum geliştirmelerini sağlar.

Bu öğretim yöntemi bazı ön hazırlıkları gerektirir. Antrenör, gözlemcinin kullanacağı ölçüt çizelgesini hazırlar ve düzenler. Bunun yanında yapılacak alıştırmaları da belirler.

Uygulama evresinde ise;
•Öncelikle çocuklara bu yöntemin amacının, bir eşle çalışmak ve bu eşe dönüt sunmayı öğrenmek olduğu söylenmelidir.
•Herkesin belirli görevleri olduğu açıklanır. Her sporcunun hem uygulayıcı hem de gözlemci olacağı söylenir.
•Uygulayıcının görevinin, alıştırmaları uygulamak olduğu ve sadece gözlemci ile iletişim kuracağı söylenir.
•Gözlemcinin görevi, antrenör tarafından hazırlanan ölçütlere göre uygulayıcıya dönüt sunmaktır. Bu dönüt çalışma sırasında ya da çalışma sonrasında sunulabilir. Bu şekilde, uygulama evresinde kararları uygulayıcı verirken, değerlendirme evresinde kararları gözlemci verir.

Değerlendirme evresinde ise;
Gözlemcinin görevlerini yerine getirmesi için, aşağıdaki aşamaları tamamlaması gerekir:
•Antrenörden doğru performans ile ilgili ölçütler alınır.
•Uygulayıcının performansı gözlenir.
•Uygulayıcının performansı ölçütlerle karşılaştırılır.
•Performansın doğruluğu ile ilgili bir karara varılır.
•Sonuçlar uygulayıcıya bildirilir. (Bu dönüt, uygulama sırasında ya da uygulama sonrasında verilebilir. Bu yapılan alıştırmaya bağlıdır. Yerinde durarak yapılan alıştırmalarda sporcu dönütü duyabilir fakat hareket halinde yapılan alıştırmalarda bu mümkün değildir. Bu gibi durumlarda gözlemci alıştırmanın sonunu bekler ve dönütü sonra verir. Bir performans değerlendirmesi yapmadan önce, kişi, açık ölçütleri almak veya beklenen performansın bir modelini görmek zorundadır. Antrenör bunu bir ölçüt çizelgesinde sunar).
•Gerekirse antrenör ile iletişime geçilir. Ancak antrenör sadece gözlemcinin sorularını cevaplar ve sadece gözlemci ile iletişime girer.
•Bu noktada, çocuklar yeni yöntemin yapısını, belirli görevleri ve iletişim yollarını öğrenmiş durumdadır. Bundan sonra, antrenör alıştırmaları sunar.
•Sporculara ölçüt çizelgesinin amacı anlatılır ve bugünkü bölümün belirli konusu açıklanır. Bir eşin performansını değerlendirmede, ölçütleri bir araç olarak kullanmakta sporcular zorlanabilir. Bu nedenle, ölçütlerin gözlem ve dönüt için bir kılavuz olduğunu vurgulamak çok önemlidir.
•Uygulayıcı alıştırmayı tamamladığı zaman, uygulayıcı ve gözlemci görevleri değiştirir.
•Bölümlerle ilgili destek bilgiler ve parametreler açıklanır (ölçüt çizelgesi nereden alınacak, zaman parametreleri, vb.).

Bu yöntem ağırlıklı olarak temel altyapı eğitiminin ikinci evresi olan 10-11(12) yaş sürecinde futbola özgü olan ve olmayan tüm eğitsel oyunlar aracılığı ile yardımlaşmanın gereğinin öğrenilmesinde kullanılmalıdır.
Eğitsel oyunlar karakteri gereği zaten işbirliğini içinde barındıran etkinliklerdir. Futbol teknik becerilerine yönelik olarak en az iki kişinin yapabileceği, tek kişinin yapmasının mümkün olmadığı ya da anlamlı olmadığı pas ve kontrol uygulamaları ve oyunları yanında duvar paslarına ve 2;1 oyunlarda kullanılmalıdır. Temel taktik beceriler açısından ise işbirliği yönteminin işlevsel olarak kullanılabileceği uygulamalar savunmadan top alma, orta alana top gönderme, orta alandan top alma, hücuma top gönderme esasına dayalı basit ve gerçekleştirilebilir işbirliği uygulamaları şeklinde planlanmalıdır.

Gelişim altyapı eğitiminin birinci evresi olan (12) 13-14 yaş gruplarında ise temel teknik becerilerin geliştirilmesinde, her türlü pas ve kontrolleri işbirliği yapmayı gerektirecek şekilde planlanmayı gerektirir. Bu konuda çeşitlemeler ideal işbirliği uygulamalarıdır. Küçük grup oyunları da yine işbirliğinin kullanımını gerektiren çalışmalardır. Bireysel olarak da gerçekleştirilen top sürme, aldatma ve vuruşlar gibi teknik becerilerde ise işbirliği yöntemi iki açıdan işlevsel kılınabilir. Birincisi sporcu adaylarını uygulayan ve onu gözlemleyen şeklinde gruplandırarak ve birbirlerine dönütler vermelerini sağlayarak ve rollerin değiştirilmesini sağlayarak, ikincisi de bireysel teknik becerilerin en az iki farklı teknik beceri ve en az iki farklı kişi tarafından anlamlı birleştirilmesini sağlayarak. Örneğin, top sürme, orta ve gol vuruşu gibi.

Taktik beceri öğretiminde işbirliği yönteminin etkin olarak kullanılabileceği uygulamalar bireysel savunma açısından kademe, grup savunma taktiği açısından alan savunması, grup hücum taktiği açısından duvar pasları, takım taktiği açısından başlangıç seviyesinde ikili kontratak etkinlikleri olabilir.
Daha üst yaş gruplarında ise işbirliği yöntemi, ağırlıklı olarak grup savunma ve hücum taktiklerine yönelik çalışmalarda oldukça işlevsel olacaktır.

Kaynak: İsmail Topkaya, "Futbolda Altyapı Eğitimi" Paradigma Akademi Yay., 2015.