Eğitim süreçlerine ilişkin gerçekleştirilen öğretim ve öğrenme etkinliklerinin amacına uygun olup olmadığının saptanması için kurumsal değerde öneme sahip bir iş olan “ölçme ve değerlendirme” çok ciddiye alınması gereken bir iştir.
Ancak eğitimin önemli bir parçası ve bütünleyicisi olan ölçme/değerlendirme, amaca uygun olarak gerçekleştirilmediğinde yararı olmayan, hatta sakıncalar doğurabilen bir uygulamadır. Çünkü olumlu ya da olumsuz yargıya varacağınız değerlendirmede kullanılan ölçme araçlarının doğruluğu veya bu ölçme araçlarını oluşturan ölçütlerin gerçekleştirilen eğitimin öğretim ve öğrenmeye yönelik olup olmaması kadar, verilen eğitimin gerçek yaşam ile ilgili amacına uygunluğunu ölçüp ölçmemesi ile de ilgilidir.
Futbolda altyapı eğitiminin içeriği yanında, bu içeriğin yaş dönem ve evrelerine göre planlanmış olup olmadığı, gerçek yaşam ile ilişkilendirilip ilişkilendirmediği gibi stratejik öneme sahip konular dışında eğitim sürecinin devam ettiği koşullar, olanaklar değerlendirme ölçme araçlarını ve ölçme araçlarını oluşturan ölçütleri geçerli ya da geçersiz kılabilecektir.
Futbol altyapı eğitim içeriğinin olması gerektiği biçimde en doğru ve bilimsel temelden hareketle yürütüldüğü durumlarda belli dönem ve evrelerde yapılacak değerlendirmeler için kullanılacak ölçme araçları ve bu araçlarda yer alan ölçütler söz konusu eğitim içeriği göz önüne alınarak gerçekleştirilmelidir. Bu durumda verilen eğitimin ne denli sağlıklı sonuçlar ürettiğini somut olarak görmek mümkün olabilecektir. Burada esas olan çocukların öngörüldüğü şekilde yaş düzeylerine uygun bir gelişim kaydedip etmediklerinin saptanması kadar, çocukların olumlu bir değişim içinde sürekliliği gösterip göstermedikleri konusunda düşünce sahibi olabilmektir. Çocuklarda beklendik ölçülerde gelişim amaçlı olumlu bir değişimin saptanması veya saptanmaması çocukların sorgulanmasından çok eğitim içeriğinin veya eğitim uygulamalarının sorgulanması anlamına da gelmelidir.
Kıyaslamacı ölçme değerlendirme bağlamında başka bir eğitim içeriğine bağlı olarak hazırlanmış ölçme ve değerlendirme uygulamaları sizin eğitiminizi değil, başka eğitim programları karşısındaki durumun gözden geçirilmesi anlamında yararlar sağlayabilir.
Futbol altyapı eğitiminde ideal olan ölçme değerlendirme sürece bağlı olarak kesin yargılardan uzak, altyapı yaş gruplarına yönelik olması gerektiği gelişimleri gösterip göstermediklerini ifa edecek olan bir ölçme ve değerlendirme anlayışıdır.
Eğitim sürecinde parçalar halinde ve eğitim süreci bütünün sonunda elde edilen ürünler üç biçimde ortaya çıkabilir. Bunlar;
*İstendik ve yeterli düzeyde oluşmuş davranışlar,
*İstendik fakat yetersiz düzeyde kalmış davranışlar,
*İstenmeyen davranışlardır.
Sistemde yukarıda yazılı ikinci ve üçüncü davranış türlerinin ortaya çıkması, bu sistemin kontrolünü zorunlu kılmaktadır. Bu kontrol değerlendirme ile mümkündür. Buna göre, değerlendirme eğitim sisteminde istenmeyen ve yetersiz olan ürünlerin (davranışların) neler olduğunu ve bunların kaynaklarını ortaya çıkaran bir uygulamadır.
Bu anlamda ölçme ve değerlendirme eğitim sisteminin işleyişinin izlenmesi, kontrol edilmesi ve gelişiminin sağlanması bakımından çok önemlidir.
Değerlendirmenin yapılabilmesi için ölçmeye ihtiyaç vardır. Ölçme, en genel tanımıyla bir niteliğin gözlenerek sonuçlarının sayı ya da sembollerle gösterilmesidir. Ölçme bir özellik ya da bir oluşumun oranını gösterir. Ölçmenin tanımından bir niteliğin ölçülebilmesi için onun gözlenmesi gereği anlaşılmaktadır. Niteliklerin gözlenmesi işi, ya doğrudan duyu organları ile ya da araçlar yardımıyla yapılır.
Ölçme yapmak, varlık veya olayın ölçülmesi istenen özeliğini, bu özelliğin ölçülmesine yarayan bir ölçeğin birimleri ile belli bir şekilde karşılaştırması demektir. Değerlendirme ölçme sonunda bir hüküm vermek için yapılan işlemdir. Ölçme, değerlendirmeye olanak sağlayan sayısal ifadeleri hazırlar ve değerlendirmeyle bir anlam kazanır.
Ölçme ve değerlendirmenin yararları;
*Antrenöre sporcuyu tanıtır.
*Sporcuya durumunu bildirir.
*Antrenörün geleceğe ilişkin planlamalar yapmasına kaynaklık eder.
*Altyapı eğitim hizmetinin daha nitelikli yapılmasını sağlar.
*Antrenörün daha iyi bir şekilde rehberlik yapmasını sağlar.
*Antrenörün kendisini tanımasını sağlar.
*Ebeveynlere çocuklarının durumu ve gelişimi ile ilgili bilgi sağlar.
*Sporcuların kendi içinde bireysel gelişimi ve öğrenme profilini ortaya çıkarır.
Öğretim süreçleri ve öğretim ve öğrenme süreçlerinin evre ve dönemleri ile ilgili değerlendirmeler sporcuların hangi kazanımları elde edip etmedikleri, diğer bir söylemle istendik ve yeterli düzeyde davranış oluşturup oluşturmadıkları ile ilgili bazı veriler sağlar. Bu veriler aynı zamanda öğretimin etkililiği yani öğretim programı ve eğitici antrenörler ile de ilgili geribildirim anlamına gelmektedir.
Ölçme sonucunda yapılan değerlendirmeler genel olarak;
*Biçimlendirme ve yetiştirmeye yönelik olarak yapılan değerlendirmelerdir.
•Ana görevi öğretim sürerken her ünite veya konudaki öğrenme eksiklerini ve güçlüklerini belirlemektir.
•Bu tür değerlendirmelerde not verilmez/ yargıda bulunulmaz.
•Bu değerlendirme sonunda belirlenen öğrenme eksiklikleri öğrencilere bildirilir ve eksikleri giderici önlemler alınır.
•Böylece öğretimi öğrencilerin öğrenme hızına göre ayarlamak mümkün olur.
•Eksiklerin bir sonraki öğrenme sürecinden önce tamamlanmasına öğrenmelerin izlenmesi denir. Bunun için yapılması gereken öğrenme eksiklerinin belirlenmesidir.
*Değer biçmeye yönelik değerlendirmelerdir.
•Öğretim süreci, öğretim evre ve dönemleri sonunda programın öngördüğü hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığını belirlemek için yapılan değerlendirme türüdür.
•Bu tür bir değerlendirmenin sonunda öğrenci, antrenör ve program hakkında bir yargıya varılır.
•Bu değerlendirme türü ünite/konular ya da bazı beceriler sonlarında yapılan izlemelerden farklıdır.
•Bu değerlendirme türü bir çalışmayı / etkinliği ya da bir kaç çalışmanın / etkinliğin tamamını da kapsayabilir.
•Elde edilen sonuçlara bakılarak planlanmış hedefler doğrultusunda ne derece ilerleme sağlanabilmiş olduğu ortaya konabilir.
Futbol altyapı eğitimleri esas olarak çocukların gelişim düzeylerine uygun olarak futbol ile ilgili başta biyomotor beceriler olmak üzere, futbol oyunu ile ilgili tüm gereklilikleri iyi şekilde oluşturmayı amaçlar. Bu bağlamda;
*Temel (Genel) hareket becerileri,
*Özelleşmiş hareket becerileri
*Algısal motor yetiler,
*Koordinatif yetiler,
*Futbol temel teknik becerileri,
*Oyun becerileri, oyun düşünce becerileri ve oyun içi yaratıcı davranış becerileri,
*Taktik davranış becerileri,
*Motor yeterlik ve verimlilik
Gibi gelişim özelliklerinin gerçekleştirilen eğitim süreci boyunca değerlendirilmesi gerekir. Bu değerlendirmeler için bazı ölçmeler bu ölçmeler içinde bazı ölçme araçları ve bu ölçme araçları içinde bazı ölçütler kullanmak gerekir.
Futbol Altyapı Eğitim Süreçlerinde Kullanılması Gereken Bazı Ölçme Araçları
Genel olarak eğitimde ve özel olarak da spor ve futbol altyapı eğitimlerinde çocukların ve gençlerin verilen eğitime bağlı olarak elde etmeleri beklenen kazanımları süreç ve ürün açısından kontrol etmek gerekir. Bunun için kullanılan birçok ölçme aracı söz konusudur. Bunlardan futbol altyapı eğitiminin çok uzun bir süreç olduğu ve bazı özelliklerin gelişiminin ve kazanılmasının bazı evrelerde ve dönemlerde gerçekleşmesi gereği göz önüne alındığında en uygun ve kullanılabilir ölçme araçlarını dört başlıkta toplamak mümkündür. Bunlar; “Gözlemler” “Kontrol Listeleri”, “Gelişimsel Derecelendirme Ölçekleri” ve “Performans Testleri”dir.
Kaynak: İ. Topkaya "Futbolda Altyapı Eğitimi" Paradigma Akademi Yayınları, 2015.
