Futbolda Altyapı Eğitiminde Algısal Motor Yetiler 5 (Ritm)

Ritm Yetisi Öncelikle hareketin akıcı ve aynı frekans boyutu tekrarına dayalı sürdürülebilirliğidir. Buradaki öncelikli ve önemli davranış becerisi zamansal hareket ritmi / hareketin ritmidir. Hareketler kendi içinde zamansal olarak bir dinamiğe sahiptirler. Bu zamansal dinamiğin algılanması, kaydedilmesi ve uygulanabilir olması koordinatif özelliklerin önemli bir bileşenidir. Bir hareketin ya da harekeler bütününün ritmik olması görsel algılamaya uygun olarak da doğru yapılması demektir. Ritm yetisi aynı zamanda “zamanın farkında” olma yetisidir. Çünkü ritm hareketlerdeki zamansal boyutu ifade eder. Zaman farkındalığı ya da algısı ritm algısı demektir. Hareketlerdeki ritm aslında hareketleri zamansal boyut içinde gerçekleştirmekten başka bir şey değildir. Ritm yetisini, futbol oyunu açısından temel teknik becerilerin kullanımındaki ritm olarak düşünmek gerekir. Kesik kesik olmayan hareket becerileri ritm yetisi ile ilgilidir. Belli zaman diliminde gerçekleştirilecek olan temel teknik beceriler ile ilgili parkur çalışmaları ritm yetisinin geliştirilmesi açısından yararlı etkinlik örnekleridir.

Futbol Altyapı Eğitiminde Algısal Motor Yetiler 4 (Karmaşık Tepki)

Karmaşık Tepki Yetisi Hareketlerin daha önce yapılmış olmasına bağlı olarak ve/veya mevcut olan uyarı durumlarından alınan sinyaller sonucu hareketlerin duruma uygun olarak en kısa sürede tekrar gerçekleştirilmesidir. İçsel geribildirime/uyaran ile tepki hareket arasındaki sürenin kısalığı tepki yetisinin gelişimi ile ilgilidir. Çocuğun aynı hareketi benzer durumda da daha kaliteli yapmaya çalışması ile farklı durumda durumun gerektirdiği gibi yapmasına yönelik etkinlikler bu yetinin geliştirilmesine katkı sağlayacak uygulamalardır.

Futbol Altyapı Eğitiminde Algısal Motor Yetiler 3 (Denge)

Denge Yetisi Denge değişen koşul ve durumlarda pozisyonunu koruyabilme demektir. Koordinatif gelişim özelliği için önemli bir yetidir. Ağırlık merkezi değişimleri ve dayanma alanlarının darlığı nedeni ile sürekli bozulma eğiliminde olan vücudun hareketleri yapabilmek için gereken pozisyonunu sağlayabilmesi yetsi olarak da tanımlanabilir. Çoğu zaman gündelik yaşamda gereken kadar denge yetisi söz konusu ise de, psikomotor etkinliklerde sergilenen motor davranışa ve davranışın niteliğine bağlı olarak ihtiyaç hissedilen denge yetisi farklıdır. Bu anlamda koordinasyon özelliği için belirleyicidir. Futbola ilişkin olarak geliştirilmesi, tek bir hareketten ziyade çok farklı karakterdeki hareketlerin birleştirilmesine dayalı etkinlikler ile mümkündür. Futbol altyapı eğitiminde denge ile ilgili hareket becerileri olan eğilme, esnetme, düşme kalkma, dönme, atlama konma, başlama durma gibi hareket becerilerinin yer değiştirme ve nesne (top) ile birleştirilerek gerçekleştirilmesi, amaca yönelik denge yetisinin geliştirilmesinde son derece etkili olacaktır. 8 yaşındaki bir çocuğun belli bir hızda dribling yaparken uyaran ile veya uyaransız ani durması-360 derece dönmesi- topu vermesi tekrar alması etkinliği denge yetisi ve geliştirilmesi açısından bir uygulama örneği olarak ifade edilebilir.

Futbol Altyapı Eğitiminde Algısal Motor Yetiler 2 (Mekan Oryantasyonu)

Mekan Uyumu/Oryantasyonu (Boyutsal Yön Belirleme Yetisi) Hareketlerin en, boy ve yükseklikten oluşan mekansal boyuta göre gelen bilgiler ışığında gerçekleştirilmesi ve yönlendirilmesi esasına dayanan bir yetidir. Futbol ile ilgili olarak sahada durulan konum ve sahanın eni ve boyu ile ilgili beden konumlandırması temel teknik becerilerin ve taktik davranış becerilerinin yönlendirilmesini ve seçilmesi üzerinde etkilidir. Örneğin bazı oyuncuların sahayı çok iyi görmeleri, bulundukları konumun farkında oluşlarından kaynaklanmaktadır. “Sahayı geniş görme” özelliği olarak nitelendirilen ve oyunculuk kalitesinde çok önemli bir nitelik olan bu becerinin temeli kişinin koordinatif özellikleriyle ilgili olan mekan oryantasyonu yetisinin gelişmiş olmasıyla doğrudan ilişkilidir. Sahanın (mekanın) ilgili bir bölümünü etkili kullanan ya da sahanın bütün bölümünü etkili kullanan oyuncuların temel teknik ve taktik becerilerdeki davranışlar genel olarak anlamlıdır. Yani davranışları genel olarak amaca daha uygun davranışlardır. Bu davranışlardaki anlamlılığın nedeni daha çok mekanın (alanın) farkında oluş, alanın(mekanın) gereğini yapma isteği ve eylemliliğine neden olmaktadır. Bazı oyuncuların temel teknik becerileri amaca uygun kullanmada veya taktik becerilere ilişkin doğru davranışları yerine getirmede anlamsız gelebilecek davranışlar sergiliyor olmalarının bir nedeni da mekansızlık yani mekan algısı yetersizliği olabilir. Mekan algısı ve oryantasyonu ile ilgili yeti, önemli algısal motor bir yeti olup koordinatif özelliğin gelişimi üzerinde çok etkilidir. Söz konusu bu yeti küçük yaşlardan itibaren gelişmeye başlar. Futbol altyapı eğitiminde “alan farkındalığı” ile ilgili eğitim etkinlikler bu yetinin futbola ilişkin olarak geliştirilmesine önemli katkılar sağlayacaktır. Örneğin bir eğitim gününde ebatları farklı çok sayıda alanda gerçekleştirilecek oyunlar, sınırlandırılmış alanda oyunlar, oyun içinde değişik oyun bölgelerinde o bölgeye mahsus görevlendirmeler ve sorumluluklar vermeye dayalı oyunlar ile top ayağında olan çocuğa oyun içinde veya etkinlik anında işitsel ve görsel uyaranlar vererek topun yönergeye göre mekan (alan) içinde istenilen noktalara kullanılmasını sağlayacak etkinlik ve oyunlar mekan algısı ve uyumu açısından faydalar sağlayacak eğitim etkinlikleridir. Mekan uyumu ile ilgili yetinin geliştirilmesi adına çok önemli ve sürekli gerçekleştirilmesi gereken eğitim etkinliklerinden birisi de oyun sahasının her bölgesinde o bölgeye uygun temel teknik becerileri taktik davranış bütünlüğü içinde yerine getirme ile ilgili çalışmalardır. Sahanın yanlarında, ortasında, köşelerinde, rakip ceza alanı önünde, içinde, kendi ceza alanı önünde, içinde lokal çalışmalar ile bir bölgeden diğer bölgeye geçiş çalışmaları mekan(saha) oryantasyonu adına faydalı eğitim uygulamalarıdır.

Futbol Altyapı Eğitiminde Algısal Motor Yetiler 1 (Kinestetik Ayrımlama)

Kinestetik Ayrımlama (Bedensel Algı Yolu İle Ayırt Etme Yetisi) Kas ve kirişlerden gelen bilgilendirmeler bir hareketin yapılmasına ilişkin farklılaştırmalara neden olur. Çocuğun bu bilgilendirmeleri algılaması ve hareket tekrarlarında farklılaştırma yapabilmesi için bildirimleri algılayabilmesi şarttır. Bunun için vücudun veya vücudun bir bölümünün söz konusu hareket için birçok kez değişik şekillerde kullanılmış ve her defasında içsel bir geribildirim yaşanmış olmak gerekir. Farklılaştırma hareketlerdeki beceri kalitesine ilişkin bir gelişim özelliğidir. Hareketi bedensel olarak duyumsama/hissetme önemli bir koordinatif özellik bileşenidir. Çok küçük yaşlarda oluşmalıdır. Motor öğrenmelerde öğrenme düzeyini etkileyen söz konusu bedensel ayrımlama algısı, bedensel algı gelişimi ile birlikte başlar ve okulöncesi ve ilkokul dönemlerindeki koordinasyon gelişiminin temelini oluşturur. Futbol altyapı eğitiminde temel teknik becerilerin gerçekleştirilmesinde düzeltme ve iyileştirmelerin nedeni antrenör değil aslında çocuğun kendisidir. Bunun nedeni çocuğun hareket anında ve sonrasında hareketi gerçekleştirme anında bedeninden gelen sinyalleri hissedebiliyor olmasıdır. Antrenörün doğru hareketi göstermesi önemlidir fakat asıl önemlisi çocuğun doğru hareketi vücudu ile hissedebiliyor ve bunun sonucu düzeltme eğilimine giriyor olmasıdır. Doğru hareket vücut hissinin bir sonucu olduğu kadar, gerçekleştirilen doğru bir hareket vücut hissi ile örtüştüğünde söz konusu beceri öğrenilmiş beceriye dönüşmektedir. Eğitim açısından yapılması gereken ise çocuğun hareketi beceriye dönüştürecek gelişim düzeyini aşmayan hareket deneyimlerine ortam hazırlamak ve deneyimlerini kullanarak hareketi farklılaştırmasını sağlamaktır. Çocuğun eğitim anında kendisiyle ilgili olmasını sağlamak (içsel gerbildirim mekanizmasını kullanmasına izin vermek) demektir. Sürekli dışsal uyaran ve yönerge sanıldığı kadar yararlı bir eğitimci davranışı değildir.

Algısal Motor ve Koordinatif Yetiler ve Futbolda Altyapı Eğitimi

Koordinatif özelliklerin gelişimi (koordinatif özelliği meydana getiren yetiler ve bu yetilerin geliştirilmesi) aslında futbola ilişkin altyapı eğitiminin neredeyse tamamıdır. Diğer bir ifade ile futbol oyununun gereklerini oluşturan tüm davranışların amaçlanan şekilde gerçekleştirilebilmesi tam anlamıyla koordinatif özelliklerin gelişimi ile ilgilidir. Futbol ile ilgili temel teknik hareketlerin beceri düzeyinde geliştirilemiyor oluşu da yine tamamen koordinatif özeliğe ilişkin yetilerin işlenmemiş ve geliştirilmemiş oluşu ile ilgilidir. Koordinatif özellikler zamana bağlı olarak gelişir ve değişen dönemlerde hızlanarak atılım gösterirler. Ancak bu gelişim ve atılımın tamamen kendiliğinden gerçekleşmesi söz konusu değildir. Koordinatif özelliklerin gelişimi de öğrenme süreçleri ve biyolojik olarak da merkezi sinir sistemi ile iskelet kaslarının işbirliğinin mükemmelliğini sağlayan alt sistemler ile ilgilidir. Koordinatif özelliklerin kendiliğinden gelişmemesi ama gelişebilir ve geliştirilebilir olması önemlidir. Gelişebilir konuma gelen koordinatif yetilerin geliştirilmesi için sinir kas ilişkisini farklı boyutlarda uyaracak etkinliklerin gerçekleştirilmesi bir zorunluluktur. Top ile ilgili hareketleri beceri düzeyinde gerçekleştirmenin mekanizması koordinatif özellikleri oluşturan alt özellikleri(yetileri) ya da diğer deyimle koordinatif bileşenleri geliştirmekten geçer. Son yıllarda çoğu kişi futbolda bir eğitim eksikliği ya da bir altyapı eğitimi sorunu olduğunu dile getirmeye başlamıştır. Ama bu sorunun ne olduğu net olarak ifade edilememektedir. Sorunun nerede olduğu anlaşılmış ama ne olduğu henüz olarak anlaşılamamış görünmektedir. Görünürdeki sorun daha çok oyuncuların top ile ilişkilerindeki yetersizlikten kaynaklanmaktadır. Örneğin oyuncuların çoğu, oyun içinde rakip baskısı altında ve oyunun gerekli kıldığı değişen durumlarda topu amaca uygun kullanabilme sorunu yaşamaktadırlar. Buna ilaveten bireysel temel taktik becerilerdeki davranış eksikliği, grup ve takım taktiği becerilerine yansımakta ve bütüncül ve akıcı bir oyun anlayışı ortaya çıkamamaktadır. İşte bu görünür sorunun görünmeyen kaynağı, altyapı eğitiminde özellikle de 8-12 yaş sürecinde koordinatif özelliklerinin yeterince geliştirilememiş olmasında yatmaktadır. Koordinatif özelliklerin geliştirilmesinde temel faktör olan koordinatif bileşenler ve algısal motor yetiler yeterince işlenmemiş ve geliştirilmemiş ise ilerleyen süreçte “fundamental sorun” olarak tanımlanan temel futbol formasyonu eksikliği kaçınılmaz olarak ortaya çıkmaktadır Bu formasyon eksikliği ya da fundamental sorun denilen şey somut ifade ile temel teknik becerilerin oyun içindeki kullanımı ile ilgili ideal beceri/müsabaka tekniği becerisidir. Ve eksikliği büyük ölçüde koordinatif özelliklerdeki yetersizliğine dayalıdır. Bu sorun giderilmediği sürece ya da altyapı eğitimi süreçlerinde çözümlenmediği sürece üst yapılardaki futbola ilişkin teknik ve taktik hareket becerilerinde “ideal beceri” denilen oyunun gerektirdiği durum ve koşullarda gerekeni gerçekleştirebilme becerisi düzeyi asla arzu edilen düzeylere çıkamayacaktır. Üst yapı seviyesindeki oyuncularda telafi edilmesi pek mümkün olamayan bu özellikler, söz konusu futbolcuların sistemden elenmelerine veya sadece kondisyonel özelliklere dayalı futbol oynamalarına neden olmaktadır. Oyun anında oyuna farklı boyut getirebilme ya da oyunda durmadan değişen durumlara uyum sağlayabilme birçok etmene bağlıdır. İşte bu etmenlerin gizemi algısal motor gelişim temelli koordinatif özellikleri oluşturan bileşenlerde gizlidir. Bu kadar önemli olan algısal motor gelişim temelli koordinatif özellikleri oluşturan bileşenlere(yetilere) bakıldığında söz konusu bu özelliklerin futbol oyunu için ne kadar önemli olduğu ortaya çıkmaktadır. Futbol altyapı eğitimi süreci için bu özelliklerin gelişimi öyle ki; altyapı eğitiminin kendisini oluşturmalıdır.