Kondisyonel özellikler veya kondisyonel çalışmalar kavram ve
uygulamaları futbol altyapı eğitim süreci için ürkütücü ve kaçınılması gereken
bir algıya neden olmaktadır. Aslında böyle bir algının oluşması da doğaldır. Çünkü
altyapı eğitimi sürecinde yaş düzeylerine ve gelişim özelliklerine uygun olmayan
motorik özellikleri geliştirme amaçlı kondisyonel çalışmalar yararlı olmasından
öte zararlı sonuçları dahi olabilecek olan çalışmalardır.
Ancak altyapı eğitim sürecinde unutulmaması
gereken en önemli ilke, gelişim sürecindeki bazı gelişim özelliklerine ilişkin gelişim
özellikleri ile ilgili kritik yaş dönemlerinin değerlendirilmesi adına söz
konusu gelişim özelliği ile ilgili çalışmaların gerçekleştirilmesi
gerektiğidir. Bu çalışmalarda İlkesel
olarak unutulmaması gereken olgu da, çalışmaların yarışmaya dönük performans
odaklı değil gelişim düzeyine ve amacına olması gereğidir. Bir diğer önemli
nokta, futbol ve benzeri spor branşlarına yönelik altyapı eğitim sürecindeki
motorik kondisyonel gelişim uygulamalarının başlangıç dönenlerinde söz konusu
spor branşına yönelik ve giderek spor branşına özgü olması gerektiğidir.
Altyapı süreçlerinde yer alan
çocukların bazı yaş dönemlerinde o yaşa özgü motorik-kondisyonel özellikler
açısından sıçramalar yapıyor olmaları onları o özellikler açısından öne
çıkarıyor olabilir. Bu gelişim durumu, altyapı antrenörlerini sıçrama yapan
özelliğe ilişkin aşırı yüklemeler yapmaya sevk etmemelidir.
Altyapı eğitim süreçlerinde ağırlıklı
olarak motorik-kondisyonel özelliklere yönelik çalışmalar gerçekleştiriliyor
ise fevkalade yanlış bir iş yapılıyor demektir. Uygulanabilirliği ve sonuç
alınabilirliği daha kolay olması nedeni ile teknik ve taktik etkinlik ve
çalışmalardan ziyade kondisyonel çalışmalara yönelme eğilimi antrenörlük
yeterliliği açısından sorgulanması gereken bir durumu yansıtmaktadır. Altyapı eğitim süreçlerinin biricik
amacı, sağlıklı ve uzun yıllar performans sporu yapabilmeye olanak sağlayacak
bedensel bir gelişim oluşturmaya katkı sağlamak yanında, o spor branşı ile ilgili temel teknik ve
taktik becerileri üst düzeyde sergileyebilecek psikomotor bir gelişim düzeyi oluşturmaktır.
DAYANIKLILIK ÖZELLİĞİ VE FUTBOLDA
ALTYAPI EĞİTİMİ
Öncelikle dayanıklılık; bir işi ve o
işin gereklerini gerektiği gibi ve gerektiği sürede yerine getirebilecek
devamlılığa sahip olabilme yeterliliği olarak tanımlanabilir. Ancak iş belli
olsa da, işi yapacak olan çocuklar olunca normal koşullarda bir dayanıklılığın
değil çocuklara özgü bir dayanıklılığın gelişiminden söz edilmelidir.
Normalde bir futbol müsabakası veya
antrenmanının gerektirdiği dayanıklılık düzeyi ve ölçütleri, çocukların gelişim düzeyi dikkate alındığında
asla bir gösterge olmamalıdır.
Futbol altyapı eğitim sürecinde bazı
çocukların bazı etkinlikleri yapamıyor veya yapmak istemiyor oluşlarının nedeni
çoğu kez dayanıklılık özelliğinin gelişmemiş olması ile ilgili değil, daha çok
öğretim uygulamalarının içeriğinin yaş döneminin gerektirdiği diğer gelişim
özelliklerine göre düzenlenmemmiş olmasındandır.
Dayanıklılık görünüş ve inceleniş
biçimlerine göre değişik şekillerde sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflamalar;
·
Etkinliğe katılan
kasların payı ile ilgili olarak genel ve lokal dayanıklılık,
·
Spor dalı özgü
olması açısından genel ve özel dayanıklılık,
·
Kassal enerji
değişimi açısından aerob ve aneorob dayanıklılık,
·
Kasların çalışma
biçimi açısından statik ve dinamik dayanıklılık,
· Etkinliğe katılan
kondisyonel yetiler açısından kuvvet, çabuk kuvvet, sprint kuvvetinde
dayanıklılık, süratte dayanıklılık,
·
Süre açısından
bakıldığında ise kısa, orta ve uzun süreli dayanıklılık.
Futbola özgü dayanıklılık öncelikle
genel (temel dayanıklılık) ve özel dayanıklılığı (futbol branşına özgü) diğer
dayanıklılığı içerir. Metebolik olarak ise yine futbola özgü aerob ve aneorob
(ağırlıklı olarak alaktasit) dayanıklılıktan söz etmek gerekir.
Altyapı eğitim sürecinde öncelikle
temel dayanıklılık denilen genel dayanıklılığın yaş dönemlerine uygun gelişim
düzeyinin elverdiği ve gerektirdiği ölçülerde geliştirilmesi gerekmektedir.
Genel dayanıklılık ağırlıklı olarak dolaşım sistemi verimliliği ve sağlığı ile
ilgilidir. Sadece sporcu adaylığı ve sporculuk açısından değil, her bireyde ve çocukta
gerektiği şekillerde ve düzeyde geliştirilmesi gereken bir dayanıklılık
özelliğidir.
Genel dayanıklılığın sonuçlarına
bakıldığında, ne kadar önemli ve gerekli bir özellik olduğu ortaya çıkmaktadır.
Örneğin;
· Bedensel verim yetisinin artması,
· Dinlenme yetisinin kısalması,
· Sakatlanma oranının azalması,
· Psikolojik yüklenebilirlik düzeyinin artması,
· Teknik becerilerde hataların azalması,
·
Oyunun gereği tepkilerde
duyarlılık, eylemlilik hızında süreklik,
· Taktik becerilerde devamlılık ve hatasızlık,
· Sağlıkta denge.
Tüm bunlara karşın söz konusu
altyapı eğitimi ve çocuklar olunca, dayanıklılık özelliğine ilişkin
uygulamalarda duyarlı olunması gereği daha bir önem kazanmaktadır.
Dayanıklılık özelliği ile ilgili
eğitim uygulamalarındaki duyarlılık gösterilmesi gereken üç altın kural
olmalıdır. Aslında bu altın kurallar tüm motorik-kondisyonel özelliklerin
geliştirilmesine yönelik çalışmalar ve etkinlikler için geçerlidir.
1.
Çocukların yaş
dönemlerine özgü gelişim düzeylerinin dikkate alınmalıdır.
2.
Dayanıklılık
gelişiminde kritik yaş dönemleri boş geçilmeme, iyi değerlendirilmelidir.
3.
Spor branşı
karakteri gereği top kullanmadan vazgeçmemeye özen gösterilmelidir.
Dayanıklılık;
· Devam yöntemi
· İnterval yöntem
· Tekrar yöntemi
· Yarışma/ Oyun yöntemleri
ile geliştirilebilir.
Futbola ilişkin öğretim uygulamaları
ve çalışmalar genel olarak incelendiğinde bunların oyunsal etkinliklerden, oyunun
kendisinden, müsabakalardan ve teknik ve taktik beceri uygulamalarından
oluştuğu görülür. Bu etkinlikler söz konusu yöntemleri çoğu zaman içermektedir.
İçermediği durumlarda ise, söz konusu futbol eğitim ve gelişim uygulamalarını
yöntemlere uyarlayarak kurgulamak ve planlamak mümkündür.
Örneğin interval veya tekrar yöntemi,
orta alandan top alıp verme, sonrasında sprint, daha sonrasında top alıp süratli
bir dribling ve orta veya şutla sonlandırılacak bir çalışmada, yüklenme aralık
ve dinlenmelerini ayarlayarak gerçekleştirilebilir.
Futbola ilişkin öğretim uygulamaları
genel olarak genel dayanıklılık çalışmalarını ve futbola özgü olması nedeni ile
“özel dayanıklılık” çalışmalarını içermelidir. Genel dayanıklılık gelişimi için
atletik karakterde, simetrik ve topsuz çalışmalara gerek yoktur. Özellikle futbolda
altyapı eğitim sürecinin en önemli eğitim amacı olan temel eğitim formasyonu (fundamental)
açısından topsuz çalışmalardan olabildiğince kaçınılmalıdır. Yaş düzeyine uygun
genel dayanıklılık ve özel dayanıklılık çalışmaları, altyapı eğitiminin amacına
da uygun olarak top ile ilişkinin kesilmesine neden olmayacak çalışma ve
uygulamaları içermelidir.
Uzun süreli eğitim süreçlerinde
temel dayanıklılık sürekli ve aşamalı bir biçimde yüklenme artışı ile
gerçekleştirilmelidir.
Özel dayanıklılık ise top ile ve
topsuz temel teknik becerileri içerecek biçimde futbola özgü ve futbol
karakterini koruyan çalışmalar ile gerçekleştirilmelidir.
Futbol altyapı eğitiminin öncelikli
olarak “kaliteli futbolcu” yetiştirmek amacı ve kaygısı, çocukların altyapı
eğitim sürecinde genel olarak top ile ilgili ilişkilerinin
mükemmelleştirilmesini gerekli kılmaktadır. Bu bağlamda altyapı eğitim
sürecinde top ile ilişkinin hiç bir şekilde kesintiye uğramaması, aslında motorik-kondisyonel
gelişim özelliklerini ile top ilişkisinin de iyi kurulmasına neden olacaktır. Buradan
hareketle genel dayanıklılık çalışmalarının da özel dayanıklılık çalışmaların
mümkün olduğu kadar top ile ilişkili olmasının sağlanması altyapı eğitim
sürecinin sonunda yetiştirilecek futbolcu kalitesinin belirlenmesi açısından
çok önemlidir.
Futbol altyapı eğitim sürecinde
dayanıklılık özelliği ihtiyacını belirleyecek olan şey oyunu devam ettirebilme,
diğer söylemle “oyun devamlılığıdır”. Oyun devamlılığı oyunu aynı kalitede
sürdürebilmek demektir. Bir oyunu aynı kalitede sürdürülebilmesi için oyun
içinde gereken tüm hareket becerilerinin sergilenmeye devam ettirilmesi
anlamına gelir ki, tam anlamı ile bu bir “futbol dayanıklılığı” ya da “futbolcu dayanıklılığı” demektir.
Çocuklar her yaşta dayanıklılık
gelişim içindedirler. Dayanıklılık özelliği gelişiminin küçük yaşlardan
başlayarak doğal bir seyir izleyerek geliştiği belirlenmiştir. Bunun doğal
seyrine fazla müdahale etmeden kritik dönemlere özel önem vererek oyun düzeyi
artışına paralel olarak “antrene” edilmesi en sağlıklı yaklaşım olacaktır.
Dayanıklılık
özelliğinin, zamanı gelince gerekli olur mantığı ile sonraki dönemlere
ötelenmesi ile bir an önce kazandırılması ve yüksek düzeyde kazandırılması
gereği mantığı, motorik-kondisyonel özelliklere ilişkin gelişim psikolojisine
hiç uygun olmayan yaklaşımlardır.
8-9
Yaş Dayanıklılık Özelliği Gelişimi
10 yaşın altındaki çocukların temel dayanıklılık özelliği
adına “antrene” edilmeleri gerekli değildir. Ama bilinmesi gereken 7-10 yaş
çocuklarının genel dayanıklılık özelliklerine ilişkin gelişim bir gelişim
atılımı gösterdikleridir. Bu atılım 11. yaşa değin sürer.
Dolayısı ile futbol altyapı
eğitimine ilişkin bu yaş döneminde genel/temel dayanıklılık özelliği adına
öğretim uygulamaları içeriği zenginleştirilmelidir.
Oyunsal etkinlikler, oyunlar ve
özellikle de eğitsel oyunların metabolizma üzerindeki dayanıklılık özelliğine
ilişkin etkilerinden yararlanılmalıdır. Uzun süreli yüklenmeler amacıyla
yapılan düzenlemelerde dahi etkinliklerdeki aktivite süreleri 20 dakikayı asla
geçmemelidir. Belirli oranda ve sayıda ara dinlenmeler verilen uygulamalar
doğru uygulamalardır. Buradaki etkinliklerin belirli düzeyde koşu içeriyor
olması çocuğun kardiovasküler bir çalışma içine girilmesi bakımından önemlidir.
Koşu ve hareketliliğin olduğu,
durağan olunmaya pek ortam yaratılmaması gereken genel dayanıklılık etkinliklerinde
ideal oyun süreleri maksimum 20 dakikayı aşmamalı, yüklenmenin en az yarısı
kadar süre dinlenmeden sonra ikinci bir 20 dakikalık etkinlik süresi
başlatılmalıdır. Süreler 10 ar dakikalık dilimler şeklinde de planlanabilir.
Temel hareket becerileri, özelleşmiş
hareket becerileri, temel teknik beceriler, koordinatif ve algısal motor
gelişim amaçlı tüm etkinlikler genel dayanıklılık özelliğini geliştirecek bir
yapı ve işleyiş arz edecek şekilde düzenlenebilir. Bir defalık etkinlik süresi
10 dakikadan az olmamak koşulu ile 20 dakikayı da aşmayacak dilimlerden oluşan
bir günlük eğitim uygulamaları totalde en fazla bir saati bulmalıdır.
Futbola özgü dayanıklılık (özel
dayanıklılık) açısından bu yaş dönemine yönelik etkinlikler top ile ilişkili hareketlere
yönelik eğitsel oyunlar temelinde planlanmalı ve gerçekleştirilmelidir.
10-11(12)
Yaş Dayanıklılık özelliği gelişimi
Bu yaş döneminin genel dayanıklılığı planlı ve
bilinçli bir sistematiği gerektirmektedir. Öncelikle koşuların ağırlıklı olarak
yer aldığı oyunlar ve oyunsal etkinlikler, öğretim uygulamalarının karakterini
oluşturmalıdır. Bu dönem çocukları gözlemlendiğinde hareket halinde olmayı
yeğleyen çocuklar olduğu görülecektir. Dolayısı ile öğretim etkinliklerinin
genel dayanıklılık içeriklerini oldukça kolay yerine getirebileceklerdir.
Temel teknik ve taktik becerilerin
öğretimi ile ilgili önceki bölümlerde de sözü edilen tüm öğretim
uygulamalarının özellikle koşuları da içerecek şekilde kurgulanması bu yaş
dönemi dayanıklılık özelliği gelişim açısından yeterli olacaktır.
10-11 yaş genel dayanıklılık
açısından gelişim hızının devam ettiği yıllardır. Çocukların çok hareketsiz
kalmalarına ve durağan bir yapıda olmalarını engelleyecek şey etkinliklerin
eğlence ve motivasyon içeriği ve kurgusudur.
Yaş düzeyine uygun temel teknik
beceri ve temel taktik becerilere ilişkin etkinlikler, oyunsal etkinlikler veya
oyunlar 4X15 dakikalık 4 devreden, 3X20 dakikalık üç devreden oluşan dinlenmeli
en az bir saatlik çalışmalar şeklinde gerçekleştirilmesi
genel dayanıklılığa yönelik amaç açısından bir gerekli ve yeterli
görünmektedir. Bir saatlik çalışma kapsamında devamlı koşu etkinliğinin 20
dakikanın altına düşmemiş olması önemlidir.
3:3, 4:4 interval oyunlar oldukça
yararlıdır. Tek kale maç bu açıdan da yabana atılmamalıdır.
Çok kısa süreli olmak koşulu ile her
çalışma gününde 10 dakikayı aşamayacak süreler diliminde yarı alan 5:6, 6:6
oyunları dayanıklılık gelişim adına önerilebilir. Ancak top ile ilişki gelişim adına
daha büyük sahaların bir handikap olduğu unutulmamalıdır.
Bu dönemin özel dayanıklılığı adına
gerçekleştirilen çalışma esprisi oyunlardaki yüklenme ve dinlenme ilişkisiyle
ilgilidir.
(12)-13-14
Yaş Dayanıklılık özelliği gelişimi
Bu yaş dönemlerindeki genel/temel dayanıklılık sürekli
ve düzenli bir şekilde organizmanın yüklenmelere uyum gösterebilmesi amacına
yönelik olmalı ve geliştirilmelidir. 13-15 yaş genel dayanıklılık özelliği
açısından yine bir atılım dönemidir. Kalp hacminde, oksijen nabzında ve atış
hacminde ciddi artışlar söz konusudur.
Temel teknik beceri çalışmalarında
anımsanırsa hız, ritm, ve akıcılığın önemine değinilmişti. İşte bu çalışmalar
ile ilgili de çeşitleme döngülerinden söz edilmişti. Çeşitleme döngülerinin
yüklenme sıklığı, süresi ve yoğunluğu ayarlandığında genel dayanıklılık gelişimine
de katkı sağlayacağı açıktır.
Temel taktik öğretim çalışmalarına
yönelik beceri öğretim uygulamaları da belli bir yüklenme şiddeti ve süresi ile
gerçekleştirilirse yine temel dayanıklılık açısından da bir kazanım elde
edilmiş olunması sağlanacaktır.
Toplam olarak 70-80 dakikayı bulacak
olan öğretim etkinlikleri 2X35, 3X25 veya 4X20dakikalık süreler şeklinde
dilimlenebilir. Bu dilimlemelerde devamlı ve interval karakterli koşu
aktivitesi 30 dakikanın altına, interval karakterli koşularında kısa süreli
olmak kaydı ile yüklenme süreleri toplamının 5 dakikanın altına düşmemiş olması
önemlidir. Etkinlikler boyunca kat edilecek mesafenin en az 3000 m. ile 6000 m.
arasında olması olağan bir durumdur.
Bu yaş diliminde, önceki ve sonraki
yaş dilimlerinde verilen bu sürelerin sadece koşuya dayalı genel dayanıklılık
süreleri olmadığını bir kez daha söylemekte yarar vardır. Bu yaş döneminde
total süre olan 70-80 dakikanın değişik içeriklerdeki planlamayla tamamlanıyor
olması zaten başlı başına bir dayanıklılığı ve dayanıklılık çalışması anlamına
gelmektedir.
15-16
Yaş Dayanıklılık özelliği gelişimi
Dayanıklılık açısından öncelikli olarak devamlı ve
interval yöntemlerin kullanıldığı, oyun içindeki yüklenmeler ile yetinilmeyip
dayanıklılığın öne geçtiği çalışma düzenlemelerinin yapılması gerektiği bir
dönem olarak nitelendirilebilir.
15-16 yaş dönemi çocuklarının temel
teknik beceriler açısından mükemmel düzeyde olmaları, müsabaka tekniği
açısından çok ciddi mesafeler kat etmiş olmaları, bireysel taktik becerilerdeki
yeterlilik düzeyleri ve takım taktiği açısından gelmeleri gerektikleri düzey,
onların genel ve özel dayanıklılık açısından da gelişmiş olmalarını gerektirir.
Kesintisiz oyunlar, uzun süreli ve
devingen teknik ve taktik çalışmalar, özellikle tam sahayı içerecek biçimdeki
kombinasyonlar, grup savunma ve hücum oyunları, merkezi hücum ve savunma
oyunları genel dayanıklılığın top ile ilişkinin kesilmeden sürdürülebilirliği ve
özel dayanıklılığı da geliştirildiği çalışmalardır.
Etkinlikler toplam süre açısından
bir müsabaka süresine denk gelen sürelere ulaşılmış olmayı gerektirir. 90
dakikaya ulaşacak etkinlik süreleri genel dayanıklılık özelliğinin
geliştirilmesi için yeterlidir. Devamlı yüklenilmiş olma açısından kat edilen
mesafenin de en az 5000 kilometrenin üstüne çıkmış olması gerekir.
Bu total sürede çalışmaların
içeriğini oluşturan tüm aktiviteler temel teknik beceri kullanımları olan varyasyon
ve kombinasyonlar, taktik görevlerin gerektirdiği tempo, sprint ve diğer
davranışların toplamına bakıldığında devamlı yöntemin, interval yönteminin, tekrar
yönteminin oyun içinde kullanıldığı, genel ve özel dayanıklılık çalışmaları
kapsamış olduğu görülür.
1:1, 2:2, 3;2, 2:1 gibi çalışmalar
vazgeçilmemesi gereken uygulamalardır.
Kesintisiz oyunlar oldukça
önemlidir.
Alaktasit aneorob çalışmalar kadar,
laktasit anerob çalışmaların önem kazanmaya başladığı bir süreçtir. Orta ve uzun süreli aneorob eforları görmeye
başlamak gerekir. Bu da oyun içinde 10 saniyeyi geçen tempo ve sprint koşular
anlamına gelmektedir.
Yine unutulmaması gereken, bu
dönemde de genel ve özel dayanıklılığın olabildiğince top kullanmayı gerektiren
planlamalardan oluşması gerektiğidir.
17-
18 Yaş Dayanıklılık özelliği gelişimi
Performans dönemine giriş aşamasına gelen bu yaş grubu
totalde 1.5 saatlik oyun devamlılığı sürecini dolduracak denli uzun süreli
dayanıklılığa, oyun süreci içinde topsuz temel teknikleri ve taktik koşuların
gerektirdiği alaktasit ve laktasit aneorob eforları gerçekleştirebilecek
submaksimal ve maksimal dayanıklılık yeterliliği düzeyine gelmiş olmaları
gerekir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder